भारताचे नद्या व उपनद्या

भारताचे नद्या व उपनद्या 

१) गंगा नदी :- 

• उगम :- उत्तराखंडात उत्तर काशी जिल्ह्यात गंगोत्री हिमनदीपासून (७०१० मी) भगीरथी आणि देवप्रयाग येथे अलकनंदापासून 'गंगा' नावाचा प्रवाह.
• त्रिभुज प्रदेश :- प. बंगाल व बांग्लादेशात गंगा-ब्रम्हपुत्रा त्रिभुज प्रदेश.
• गंगेच्या प्रवाहाची निर्मीती : भगीरथी व अलकनंदा नद्यांच्या संयुक्त प्रवाहास.
• भगीरथी : गंगोत्री हिमनदीची हिमगुहा.
• अलकनंदा : तिबेट सरहद्दीजवळ अलकनंदा शीर्षप्रवाहाचा उगम. विष्णुगंगा व धौलीगंगा यांचा एकत्रित प्रवाह.
• डावा किनारा : रामगंगा, गोमती, तमसा किंवा पूर्व तोन्स, घाघरा (शरयू), गंडकी, बुरी गंडक, कोसी, महानंदा.
• उजवा किनारा : यमुना ( उपनद्या चंबळ, सिंद, बेटवा, केन) ; शोण, दामोदर

२) यमुना नदी :- • उगम :- उत्तरराखंडात उत्तर काशी जिल्ह्यात जन्मोत्री हिमनदी
• संगम : गंगा & यमुनेचा संगम अलाहाबाद (प्रयाग)
• डावा किनारा : तोन्स, कार्वान, सेंगर
• उजवा किनारा : गिरी, बाणगंगा, चंबळ, सिंद, बेटवा, केन
• गंगा नदीची सर्वात लांब आणि महत्त्वाची उपनदी यमुना नदी. बहुतेक प्रवाह गंगेला समांतर.

३) शोण नदी :- • उगम : अमरकंटक पठार (६०० मी)
• संगम : मनेर (पाटणा) येथे गंगा-शोण संगम.
• जोहिला, गोपत, रिहांद, कनहार आणि उत्तर कोयल.

४) दामोदर नदी :- • उगम : छोटा नागपुर पठार (झारखंड) बाजुमथाजवळ.
• संगम : प. बंगालमध्ये कोलकत्याच्या खाली ५६ किमी अंतरावर गंगेचा उपफाटा हुगळी नदीस मिळतो.
• गुरटूस, कोनार, जमुनिया, बरकार.

५) रामगंगा नदी :- • उगम : उत्तराखंडमध्ये गढवाल जिल्ह्यात नैनितालजवळ
• खोह, गंगन, अरिलकोसी, देओहा

६) गोमती नदी :- • उगम : पिलिभितच्या पूर्वेस.
• संगम : उत्तर प्रदेशात गाझियापूर जिल्ह्यात सैदपूर येथे गंगा-गोमतीचा संगम.
• गोचाई, जोमकी, सई, बरमा, सरया, चुहा.

७) घाघरा नदी :- • उगम : तिबेटमध्ये मान सरोवराजवळच्या दक्षिणेस गुरला मधंता शिखराजवळ गंगा नदीच्या उगमाच्या पूर्वेस संगम.
• संगम : बिहारमध्ये छप्राच्या खाली गंगा-घाघरा संगम.
• रापी, शारदा.

८) गंडकी नदी :- • दक्षिण तिबेटमध्ये मध्य हिमालयात उगम.
• पाटण्याजवळ गंगा-गंडकी संगम.
• बडी गंडक.

९) कोसी नदी :- • ट्रान्स हिमालयात हिमनदीमधून उगम.
• बिहारमध्ये पूर्णिया जिल्ह्यात गंगा-कोसी संगम.
• सतकोसी, तंबा कोसी, तलखा, दूध कोसी, बोतीया कोसी, अरुण, तांबर यांपैकी महत्त्वाची नदी अरुण.
• कोसी नदी - बिहारच्या दु:खाश्रूंची नदी.

१०) नर्मदा नदी :- • उगम : अमरकंटक पठारावर, मध्य प्रदेशनंतर महाराष्ट्र, गुजरात.
• उड्या मारत जाणारी
• संगम : अरबी समुद्रास खंबायतच्या आखातात.
• पश्चिमवाहिनी सर्वात मोठी नदी. खचदरीतून प्रवाह मार्ग.
• उजवा किनारा : हिरण, बरना, कोलार, ओसरंग.
• डावा किनारा : बु-हनेर, बंजार, शेर, शक्कर, गंजाल, तवा कुंडी.

११) तापी नदी :- • उगम : मध्य प्रदेशात बेतूल जिल्ह्यात मुलताई, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, गुजरात.
• संगम : खंबायतच्या आखातात.
• उजवा किनारा : पूर्णा, बेतुल, पतकी, गंजाल, दथरंज, बोकांद, बोकर सुकी, कंकी, गुली, अनेर, अरुणावती, गोमाई, वालेर.
• डावा किनारा : अंभोरा, खुर्सी, खांडू, कपरा, सिपरा, गरजा, खोकरी, उतावळी, वाघूर, गिरणा, बुरी, अमरावती.

१२) साबरमती नदी :- • उगम : राजस्थानात अरवली रांगेच्या मेवाड टेकड्यांमध्ये.
• संगम : खंबातचे आखात.
• साबर, हाथमती, सेदही, वाकुल, हरनव, मेशवा, वतरक.

१३) मही नदी :- • उगम : विंध्य पर्वत, मध्य प्रदेश, राजस्थान, गुजरात.
• संगम : खंबातचे आखात.
• सोम, अनास, पनाम.

१४) लुनी नदी :- • उगम : राजस्थानात अजमेरच्या उत्तरेस
• संगम : कच्छच्या रणाच्या दलदलीच्या प्रदेशात विलीन.
• सरसुती.

१५) कावेरी नदी :- • कर्नाटक राज्याच्या कूर्ग जिल्ह्यातील ब्रम्हगिरी डोंगरावर.
• ककब्बे, सुवर्णवती, हेमावती, शिम्शा, कर्णावली,